امام موسی کاظم(علیه السلام) می فرمایند:

«همچنان که کشت در خاک نرم ممکن و در سنگلاخ ناممکن است، حکمت نیز تنها در دل های نرم قابل شکوفایی است».[۱]

در ادیان الهی آموزش صرفاً یک روند یاددهی مکانیکی از معلم به شاگرد نیست، بلکه با توجه به تأثیر غیرقابل انکاری که معلم بر روح و روان دانشجو بجای می گذارد خودسازی درونی و پای بندی به اصول اخلاقی و انسانی نیز برای او ضرورتی مضاعف دارد. ازاین رو تمام پیامبران الهی مهم ترین مقامی که خداوند به آن ها اختصاص داده بود و خود نیز بر آن تأکید داشتند جنبه معلمی و علم آموزی توأم با تربیت مردم بود. فرشته بزرگ الهی یعنی حضرت جبرئیل، نیز نقش معلمی داشته است.

«عَلَّمَهُ شَدیدُ الْقُوی»[۲]

«بالاتر از همه آن که خداوند خود معلم بوده و هست».

نقش  معلمی خداوند، هم موجب مباهات اساتید و معلمان به این کسوت می باشد و هم اهمیت و حساسیت این جایگاه را نشان خواهد داد:[۳]

خداوند دانش حقایق جهان وعلم اسماء را به حضرت آدم(علیه السلام) آموخت؛

«وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء»[۴]

و به حضرت یوسف(علیه السلام) تعلیم تعبیر خواب داد؛

«وَ عَلَّمْتَنی مِنْ تَأویلِ الاَحادیثِ»[۵]

و به حضرت سلیمان(علیه السلام) زبان پرندگان آموخت؛

«وَ قالَ یا اَیُّهَا النّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّیْرِ»[۶]

و به حضرت داود(علیه السلام) زره ساختن را؛

«وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَهَ لَبُوسٍ لَکُم»[۷]

به حضرت خضر(علیه السلام) علم و آگاهی فراوانی داد؛

«وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنّا عِلْم»[۸]

و به فرشتگان علوم فراوانی بخشید؛

«سُبْحانَکَ لا عِلْمَ لَنا اِلّا ما عَلَّمْتَن»[۹]

به انسان ها نطق و بیان آموخت «عَلَّمَهُ الْبیانَ»[۱۰]

و از همه بالاتر این که به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) علوم و دانش هایی که هرگز تحصیل آن از طرق عادی برای او ممکن نبود آموزش داد؛

«و عَلَّمَکَ مالَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ»[۱۱]

 نکته مهم و درس آموز اخلاقی در آیات فوق برای معلمان نیازسنجی و مخاطب شناسی است که خداوند نسبت به متعلمان خود دیده و در نظر گرفته است.

اصول اخلاقی معلمی

با توجه به اهمیت جایگاه استاد و معلم و مجموعه شرایط دینی و ملی موجود کشورمان، اهم اصول و هنجارهای اخلاقی در امر آموزش که توسط استادان و معلمان نسبت به شاگردان در قالب کلیات یک منشور اخلاقی باید مراعات گردد، را می توان این گونه بر شمرد:

– نیت سالم و صادقانه و اخلاص در عمل (عشق داشتن به حرفه معلمی).

– احترام به دانش آموزان به عنوان انسان های و تأثیرگذار در زندگی آینده خود، خانواده و جامعه.

– رعایت اصل مساوات در امر آموزش، نمره و مشاوره.

– توجه به استعداد های درونی و مهارت های دانشجویان.

– فراهم نمودن زمینه های اندیشه و خردورزی.

– ارتباط روحی با دانش آموزان در راستای تأثیرگذاری بیشتر.

– رعایت اعتدال و حریم عمومی جامعه در رفتار، گفتار و پوشش.

– ایجاد حس پرسش گری و پژوهش محوری در دانش آموختگان.

– تلاش برای ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس دانش آموختگان.

– رویکرد آینده سازی و ساختن تمدن اسلامی.

به نظر می آید دکتر حسابی به زیبایی ارزش معلمی را در جمله زیر فرمودند. وقتی از او پرسیدند: «دانش» یا «هنر» معلم، کدام در رشته معلمی مؤثر است؟ گفت: «هیچ کدام، معلمی عشق است»[۱۲]

پی نوشت ها

[۱] – بحار الانوار، ج۷۸، ص۳۱۲٫

[۲] – نجم، آیه ۵٫

[۳] – نجم، آیه ۵٫

[۴] – بقره، آیه ۳۱٫

[۵] – یوسف، آیه ۱۰۱٫

[۶] – نمل، آیه ۱۶٫

[۷] – انبیاء، آیه ۸۰٫

[۸] – کهف، آیه ۶۵٫

[۹] – بقره، آیه ۳۲٫

[۱۰] – الرحمن، آیه ۴٫

[۱۱] – نساء، آیه ۱۱۳٫

[۱۲] – حسابی، استاد عشق، ص ۱۸۱٫