این نکته قابل توجه است که ما معمولاً براى معادل عربى رسول در زبان فارسى لفظ پیغمبر، پیامبر و پیمبر به کار مى‏بریم ولى لفظى که مترادف با نبى باشد نداریم و به ناچار لفظ پیامبر که هم معنى رسول است را به کار مى‏بریم و حال آنکه قرآن دو تعبیر به کار مى‏برد یکى رسول و دیگرى نبى، این گونه استعمال موجب شده میان اندیشمندان مسلمان بحث شود که آیا رسول و نبى باهم تفاوت دارند یا نه و اگر تفاوت ندارند پس علت استعمال دو لفظ نبى و رسول در قرآن خصوصا در احادیث چیست؟

قرآن کریم پیامبران را گاهى به نام نبى و گاهى به نام رسول مى‏خواند. «رسول» کسى است که داراى رسالتى است و از طرف کسى به سوى دیگرى فرستاده مى‏شود. بطور یقین عده‏اى از انبیا، از طرف خداوند رسالتى براى مردم داشتند که باید آن را به مردم ابلاغ مى‏کردند. «نبى» به معناى با خبر از چیزى که دیگران از آن خبر ندارند و در عرب متنبى را پیشگو مى‏گویند. مطلب دیگر اینکه نبى از جهت مصداق، اعم از رسول است هر چند از نظر مفهوم متباینند یعنى همه پیامبران داراى مقام نبوت بوده‏اند، ولى مقام رسالت اختصاص به گروهى از ایشان داشته است و بطور طبیعى مقام آنان بالاتر از مقام سایر انبیا خواهد بود؛ چنان که خود رسولان هم از نظر مقام و فضیلت یکسان نبوده‏اند و بعضى از ایشان به مقام امامت نیز مفتخر شده‏اند.

«تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ» «بقره ۲۵۳»
حضرت قبل از بعثت از کامل‏ترین دین یعنى دین اسلام(تسلیم در برابر خدا) پیروى مى‏کرد، امّا احکام اسلام و وظایف خود را نه به صورت وحى، بلکه به صورت‏هاى دیگر- مانند الهام‏هاى قلبى، تحدیث (سخن گفتن با فرشته) و رؤیاهاى صادق- دریافت مى‏کرد.امیر مؤمنان (ع) در این‏باره مى‏فرماید:
از روزى که پیامبر از شیر گرفته شد، خدا او را با بزرگ‏ترین فرشته قرین و همراه ساخت تا به وسیله آن فرشته راه‏هایى را بپیماید و به نیکوترین اخلاق، آراسته گردد. «۱»

بنابراین، حضرت قبل از بعثت، مراحلى از نبوّت را دارا بوده و با جهان غیب ارتباط داشته- همان‏گونه که حضرت یحیى و حضرت عیسى (ع) در دوران کودکى به مقام نبوت رسیده و با جهان غیب ارتباط داشته‏اند- «۲» آن‏گاه در چهل سالگى براى ابلاغ و اظهار پیام خدا به مردم به مقام رسالت برانگیخته شده است. بر این اساس مقام نبوت و رسالت باهم تفاوت هایی دارد. روایات متعددى این دیدگاه را تأیید مى‏کند، از جمله اینکه حضرت مى‏فرماید:
کُنْتُ نَبِیّاً وَ آدَمُ بَیْنَ الماءِ وَ الطّین «۳»
من زمانى پیامبر بودم که آدم (ع) هنوز در میان آب و گل بود.

یهودى‏ها به رسول خدا (ص) عرض کردند: «آیا شما از اول پیغمبر نبودى؟» فرمود: «بلى.» گفتند: «پس چرا در گهواره سخن نگفتى و نطق نکردى همان‏گونه که عیسى (ع) چنان کرد؟» فرمود: «خداوند متعال، عیسى را بدون پدر آفرید و اگر او در گهواره سخن نمى‏گفت، عذرى براى مریم نبود تا سرزنش دیگران را پاسخ دهد، اما من از پدر و مادر متولّد شده‏ام.» «۴»

حضرت امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند بر همه پیامبران خود فرشتگان را گماشته است. مأموریت این فرشته ها محافظت از اعمال آنها و تبلیغ رسالت می باشد . خداوند از آن زمان که حضرت محمد از شیر گرفته شد، فرشته بزرگی را بر آن حضرت گماشت. این فرشته آن جناب را به سوی خیرات و اخلاق خوب هدایت می کرد و از بدیها و اخلاق بد باز می داشتند و همین فرشته بود که پیش از آنکه آن حضرت به درجه رسالت برسد او را با «السلام علیک یا رسول الله» صدا می کرد و پیامبر هنوز جوان بود که با این جمله صدا زده می شد. «۵» عده‏اى از بزرگان، نسبت به دیدگاه اخیر ادعاى اجماع و اتفاق نظر شیعه را نموده‏اند. «۶»
اما در اینکه نماز حضرت چگونه بوده است ؟

شخص رسول خدا قبل از بعثت عبادت می‏کردند و نماز می‏خواندند ولی برای امت اسلامی در سال نهم بعثت بعد از اینکه از معراج برگشتند حکم نماز را آوردند که ابتدائا ده رکعت نماز واجب بود و بعد از هجرت به مدینه وقدرت پیدا کردن اسلام،واجبات دیگر یکی پس ازدیگری بر امت واجب شد نیز هفت رکعت به تعداد رکعات نماز افزوده شد که به شکل کنونی; یعنی، ۱۷ رکعت نماز واجب و ۳۴ رکعت نماز نافله درآمد. «۷»

علامه شهیر مرحوم طباطبایی درذیل آیه أ رأیت الذی ینهى عبدا إذا صلى می فرمایند:
بر این فرض اینکه سوره مورد بحث (علق)اولین سوره نازل شده از قرآن باشد، و نیز بنا بر اینکه از اول تا به آخر سوره یکباره نازل شده باشد، سیاق این آیات دلالت دارد بر اینکه رسول خدا (ص) قبل از نزول قرآن نماز مى‏خوانده، و همین معنا دلالت دارد بر اینکه آن جناب قبل از رسیدنش به مقام رسالت با نزول قرآن، یعنى قبل از حادثه بعثت از انبیا بوده است .
ولى بعضى‏ گفته‏اند که: نماز قبل از بعثت آن جناب نماز واجب نبوده، و به طورى که از اخبار بر مى‏آید نمازهاى واجب در شب معراج واجب شده، و در سوره اسراء فرموده:

أَقِمِ الصَّلاهَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلى‏ غَسَقِ اللَّیْلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ نماز را در هنگام ظهر تا تاریکى شب و هنگام فجر بپا بدار. سوره اسرى، آیه ۷۸
اما این سخن درست نیست، براى اینکه آنچه از داستان شب معراج مسلم است، و روایات معراج بر آن دلالت دارد، تنها این است که نمازهاى پنجگانه یومیه در آن شب با شکل خاص خود یعنى دو رکعت دو رکعت واجب شد، و هیچ دلالتى ندارد بر اینکه قبل از آن شب به صورت دیگر تشریع نشده بود، بلکه در بسیارى از آیات سوره‏هاى مکى و از آن جمله سوره‏هایى که قبل از سوره اسراء نازل شده، نظیر سوره مدثر و مزمل و غیر آن دو سخن از نماز کرده، و به‏ تعبیرهایى مختلف از آن یاد نموده، هر چند که کیفیت آن را ذکر نکرده، اما اینقدر مسلم هست که نمازهاى قبل از معراج مشتمل بر مقدارى تلاوت قرآن و نیز مشتمل بر سجده بوده و در بعضى از روایات هم آمده که رسول خدا (ص) در اوایل بعثت با خدیجه و على (علیهما السلام) نماز مى‏خواند، در این روایات هم نیامده که نماز آن روز به چه صورت بوده است. «۸»

پرسمان

( ۱). بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۷۸٫ نهج البلاغه فیض الاسلام جز ۴ خطبه ۲۳۴ بند ۶۱ ص ۸۱۱ چاپ وزیری و صبحی صالح خطبه ۱۹۲ ص ۳۰۰
( ۲). مریم( ۱۹)، آیات ۱۲- ۱۳.
( ۳). بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۲۷۸.
( ۴). همان، ص ۲۰۰.
(۵). شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۱۳، ص ۲۰۷ ، باب ۲۳۸.
(۶). محمد حسین مظفر، علم امام( ع)، ترجمه محمد آصفى( تبریز: بى‏نا، ۱۳۴۹)، ص ۷۶.
(۷). منتخب التواریخ ص ۴۱ – المیزان ج ۱۳ ص۱۷۸
(۸). ترجمه تفسیر المیزان ج‏۲۰ ۵۵۱