لقب “ام المؤمنین” (مادر مؤمنان) بر گرفته از آیه ششم سوره احزاب است و با توجه به قرائن پیرامونی، می توان به این نتیجه رسید که مراد از مؤمنین در این آیه، همه مسلمانان هستند و به دنبال آن، “ام المؤمنین” مترادف با “ام المسلمین” بوده و تفاوتی با آن نخواهد داشت.

پاسخ تفصیلی

علت اختصاص لقب “ام المؤمنین”(مادر مؤمنان) نزول  آیه شریفه اولویت است: “النَّبىِ‏ُّ أَوْلىَ‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَ أَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتهُُم‏…”؛ [۱] “پیامبر (ص) نسبت به مؤمنان از خود آنها سزاوارتر است و همسران او مادران آنها ] مؤمنان [ محسوب می شوند…”. در این آیه ابتدا اختیار و اولویت پیامبر اکرم (ص) نسبت به مؤمنان بیان شده، سپس همسران آن حضرت، مادران آنان خوانده شده اند! پس اصطلاح ام المؤمنین یک اصطلاح بر گرفته از متن قرآن مجید است.

در همین راستا، باید این نکته را نیز در نظر داشت که ایمان در قرآن کریم، در دو دامنه معنایی عام و خاص به کار رفته است. به عنوان نمونه، به دو آیه ذیل توجه فرمایید:

۱ – “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِه‏…”؛[۲] ای کسانی که ایمان (به معنای عام، یعنی اسلام ظاهری) آوردید، به خداوند و پیامبرش و …ایمان (به معنای خاص یعنی ایمان قلبی) بیاورید.

۲ – “قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْإیمانُ فی‏ قُلُوبِکُمْ”؛[۳] برخی بادیه نشینان گفتند که ایمان آوردیم. تو ای پیامبر، به آنان بگو که ایمان نیاوردید، بلکه بگویید که اسلام آوردیم، زیرا ایمان واقعی در اعماق قلب شما رسوخ نکرده است.

ایمان اشاره شده در این آیه، به معنای خاص آن می باشد. براین اساس، معنای ایمان و مؤمن را در هر آیه باید با توجه به قرائن پیرامونی مشخص کرد.

اما در ارتباط با پرسشتان باید گفت که با دقت در آیه ای که همسران پیامبر (ص) را مادران مؤمنان اعلام می کند، به این نتیجه می رسیم که مراد از آن، همان ایمان عام و یا اسلام است و به همین دلیل، گرچه از اصطلاح “ام المؤمنین” استفاده شده، اما در این نگاه، هیچ تفاوتی با “ام المسلمین” ندارد.

منبع:اسلام کوئست

پی نوشت:

[۱]   احزاب، ۶.

[۲]    نساء، ۱۳۶.

[۳]    حجرات، ۱۴.