اگر بخواهیم آدم شویم ظاهرسازی کفایت نمی‌کند. خدای متعال یکی را ثروتمند کرده است، یکی را فقیر کرده است. استعداد کم نمی‌تواند درآمد زیاد داشته باشد. وقتی استعداد کم است، توان کم است، حاصل کم خواهد شد، وقتی نیرو زیاد است، استعداد زیاد است، هوش زیاد است، حاصل بیشتر خواهد شد، این تفاوت‌ها امتحان به وجود می‌آورد. خدا یکی را با فقر امتحان می‌کند، یکی را با ثروت امتحان می‌کند، یکی را با هوش امتحان می‌کند، یکی را با بی‌هوشی امتحان می‌کند، به هر کسی خدا یک چیزی می‌دهد، یک چیزی نمی‌دهد، این تفاوت‌ها باعث می‌شود بشر در این برخوردها همدیگر را ظاهر کنند. امتحان عمومی است. ما در جمع امتحان می‌شویم، ما در تعامل‌ها، در تبادل‌ها امتحان می‌شویم، اگر جنگ نبود معلوم می‌شد چه کسی رزمنده است، چه کسی رزمنده نیست، خدا جنگ را قرار داده است.

«کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ‏»[۱] این کلاس‌های مختلف، این رخدادهای مختلف، این نژادهای مختلف، این گرایش‌های مختلف همه به این خاطر است که شما در این امتحانات خط تقوا را پیدا کنید، انسان بشوید «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ»[۲] کرامت برای انسان است؛ خدای متعال همه چیز را برای انسان آفریده است. اگر راه تقوا را نرفتیم انسان نمی‌شویم، کرامت انسانی هم پیدا نمی‌کنیم، ارزش انسانی پیدا نمی‌کنیم.

در این راستا علاوه بر این‌که از ظواهر این آیات به کمک بعضی آیات در تفسیر آیه به آیه می‌توانیم آن نکته‌ای را که علّامه‌ی جوادی آملی می‌گویند، از همین آیه هم استفاده کنیم که فلسفه‌ی اختلافات و تفاوت‌ها تحقّق امتحان است و در امتحان تقوای انسان مشخّص می‌شود و تقوا انسانیّت انسان را تأمین می‌کند و به آدم ارزش انسانی می‌دهد، از دیدگاه اهل شهود هم این قضیه روشن است.

[۱]– همان، آیه ۲۱۶٫

[۲]– سوره‌ی اسراء، آیه ۷۰٫