سوال: آیا قبل از سن تکلیف باید بچّه‌ها را به روزه‌ی کله گنجشکی یا عبادت های دیگر مجبور کرد؟
جواب:
خیر! ما نمی گوییم که پدر و مادر باید بچّه‌ها را به انجام عبادت‌های تمرینی مجبور کنند؛ بلکه باید زمینه را برای انجام این اعمال آماده سازند.
عبادت‌های تمرینی
توصیه‌ی اهل بیت علیهم السلام این است که والدین به بچّه‌ها قبل از بلوغ روزه‌های تمرینی بدهند؛ دلیل آن هم این است که آن‌ها یک مرتبه با واجبات مواجه نشوند و سختی نکشند؛ به عنوان مثال اگر بچّه‌ای در ماه رمضان روزه‌ی کله‌ی گنشجکی نگرفته باشد، سال آینده برای او سخت است که ۱۸ ساعت هیچ چیز نخورد و نیاشامد.
در تمام امور زندگی نیز همین طور است؛ یعنی انسان بدون تمرین و ممارست هیچ کاری نمی‌تواند انجام دهد؛ به عنوان مثال وقتی بچّه‌ای وارد دبستان می‌شود، قطعاً در پیش دبستانی با اعداد و حروف آشنا شده است که می‌تواند در دبستان تکالیف انجام دهد.
نمونه‌ای از عبادت های تمرینی
اهل بیت علیهم السلام نیز برای این‌که بچّه‌ها یک مرتبه با واجبات مواجه نشوند، یک سری از اعمال را به صورت تمرینی برای آن‌ها قرار داده‌اند؛ به عنوان مثال در روایتی از امام صادق و امام باقر علیهما السّلام داریم که: “وقتی که بچّه‌ها به سه سالگی رسیدند، به آن‌ها بیاموزید که هفت بار لا اله الّا الله بگویند. سه سال و هفت ما و بیست روز که شدند به آن‌ها بگویید که هفت بار محمّد رسول الله بگویند. چهار ساله که شدند به آن‌ها بگوید که هفت بار صلّی الله علی محمّد و آله بگویند. پنج ساله که شدند دست راست و چپ را به آن‌ها یاد بدهید و بگویید رو به قبله سجده کنند. شش ساله که شدند رکوع و سجده را به آن‌ها یاد بدهید. هفت ساله که شدند به آن‌ها بگویید بروند دست و روی خود را بشویند و هر مقداری از نماز را که یاد دارند، بخوانند.
استفاده از رفتار عاطفی برای ترغیب بچّه‌ها به اعمال عبادی
توصیه‌ی ما به پدر و مادر ها این است که در همه‌ی رفتارها از جنبه عاطفی و ترغیب کردن استفاده کنند؛ زیرا گاهی اوقات محبت و تشویق باعث می‌شود که بچّه به انجام اعمال عبادی اشتیاق بیشتری نشان دهد؛ مثلاً اگر برای افطاری در جایی دعوت هستیم، سر سفره به دوستان و آشنایان خود بگوییم: راستی محمّد آقای ما امروز روزه‌ی کله‌ی گنجشکی گرفته است. با این تعبیر ناخودآگاه آن جمع او را تشویق می‌کنند و همین تشویق و توجّه منجر به تقویت این عمل می‌شود.
علّت انجام فرایض دینی قبل از سنّ تکلیف
در روایات داریم که وقتی پسر‌ها به نه سالگی رسیدند، نماز بخوانند و اگر نماز نخواندند والدین آن‌ها را تنبیه کنند. شاید برخی از پدر و مادرها سؤال کنند که چرا روایات این قدر بر نماز خواندن پسر بچّه‌ها در نه سالگی تأکید دارند؟ در جواب باید گفت که معمولاً پسر‌ها از سنّ هفت سالگی خوب و بد را متوجّه می‌شوند و اگر در آن سن گناه کنند ممکن است لوح سفید وجود آن‌ها آلوده شود؛ لذا وقتی به سنّ تکلیف برسند، ناخودآگاه ویژگی‌های درونی آن‌ها آسیب دیده است؛ هرچند که برایشان گناهی ثبت نشده است.
اگر این نوع بچّه‌ها به سن بلوغ برسند، با یک سری از مشکلات مواجه می‌شوند؛ مثلاً نوجوانی که تا ۱۵ سالگی نه نماز خوانده و نه روزه گرفته، ممکن است وقتی به سن تکلیف برسد در برابر این اعمال از خود مقاومت نشان دهد؛ زیرا او با لوح آلوده وارد این سن شده است و در طول زندگی خود لوح وجودش را در جوی شستشوی نماز پاک نکرده است .
نماز، پاک کننده‌ی گناهان
در روایات از نماز به عنوان جوی شستشو یاد شده است. معصومین فرموده‌‍‌‌اند: ” نماز همانند یک جوی پاک آبی است که مقابل خانه حرکت می‌کند و اگر کسی روزی پنج بار خود را در این جوی آب بشوید، دیگر آلودگی نمی‌ماند” همچنین در آیه‌ا‌ی از قرآن آمده است که: “إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ”[۱] یعنی نماز شما را از اشتباهات و منکرات دور می‌کند.
پیشتاز قرار دادن فرزند باهوش در عبادت
بچّه‌ها هر چه باهوش‌تر باشند، باید ارتباط و پیوند آن‌ها با خدا زودتر شروع شود؛ زیرا بچّه‌های باهوش بیشتر در معرض آسیب هستند.
در روایات آمده است: “قبل از این‌که دیگران به فرزندان شما نفوذ کنند، فرزندان خود را با معارف ما آشنا کنید” باتوجّه به این روایت ما باید فرزند باهوش خود را در عبادت پیشتاز قرار دهیم؛ مثلاً یک پسر باهوش باید از هفت سالگی نماز خود را شروع کند و ما باید با محبت کردن او را تشویق به انجام فرایض دینی کنیم؛ چراکه او در هفت سالگی ممکن است بیشتر در معرض آسیب قرار گیرد و اگر ما لوح وجود او را پاک نکنیم، و این ارتباطات پیشگیرانه را بنا نکنیم، ممکن است یک مرتبه وارد دنیایی از آسیب‌ها شود.
[۱] _ العنکبوت؛ ۴۵
پاسخ دهید