ماهی است که سیرِ شبانه دارد، سالکِ الی الله شب‌های ماه ذی القعده هجرتِ به سوی خدای متعال دارد، سیرِ سریع دارد، حرکتِ جهشی دارد، می‌تواند نواقصِ گذشته را با توبه‌ی واقعیِ خود رفع کند، فاصله‌ی بینِ دل و خدای متعال «انکسارِ دل» است، کاری را که انسان با هفتاد سال روزه و نماز انجام می‌دهد… حضرت حرّ علیه السلام با یک توبه این حرکتی را که یک عارف در شصت سال و هفتاد سال نمی‌تواند انجام بدهد انجام دادند، اما یک عاشق با یک شعله‌ی عشق آب می‌شود، آن چیزی که مهم است و مانع و حجاب است خودِ «من» هستم، اگر بتوانم خودم را از میان بردارم همه جا خدای متعال است، «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ»[۱]، خدای متعال که در همه‌ی عالَم هست، همه‌ی عالَم نورِ خدای متعال است، همه‌ی عالَم جلوه‌ی خدای متعال است، همه‌ی عالَم حضورِ خدای متعال است، همه‌ی عالَم محضرِ خدای متعال است، چه شده است که من با این خدایی که همه جا هست خاموش هستم؟ علّتِ آن «خودبینی» است، خودت را زیرِ پا بگذار، خواهی دید که نزدِ خدای متعال هستی.

«توبه» انکساری است که انسان آن خودِ لجن را در یک لحظه می‌شکند و این بُت را خُرد می‌کند، وقتی انسان بُتِ نفس و هوس را خُرد کرد حقیقتِ توبه بروز می‌کند، لذا می‌گویند در حرکتِ به سویِ خدای متعال اول «یقظه» است و دوم هم «توبه»، «یقظه» یعنی بیدار شدم و فهمیدم که بدی هست، فهمیدم که بد شدم، فهمیدم که نجس بودم، فهمیدم که آلوده بودم، حال که فهمیده‌ای آیا قصدِ پاک شدن نداری؟ «تُوبَوا اِلَی اللّهِ تَوْبَهً نصوحاً»[۲].

[۱] سوره مبارکه حدید، آیه ۳ (هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ)

[۲] سوره مبارکه تحریم، آیه ۸ (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَهً نَصُوحًا عَسَىٰ رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ یَوْمَ لَا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ ۖ نُورُهُمْ یَسْعَىٰ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا ۖ إِنَّکَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)