آیا روایت های تاریخی دال بر فرزند داشتن امام حسن عسکری وجود دارد؟ و آیا امام (ع) وصیت اموالش را به مادرش نمود، چرا؟

پاسخ اجمالی

روایات فراوانی وجود دارد که دلالت دارد امام حسن عسکری دارای فرزند بوده اند. این مطلب در برخی کتب مشهور اهل سنت نیز دیده می شود.

امام (ع) پیروانشان را طبق روایتی به مادرشان ارجاع داده اند بدون این که نامی از اموال برده شود و دلیل آن طبق روایت مخفی ماندن جانشین حقیقی ایشان یعنی امام زمان (عج) بوده آن چنان که امام حسین (ع) نیز با وجود امام سجاد (ع) بسیاری از امور را به حضرت زینب (س) سپرد.

پاسخ تفصیلی

در کتب روائی شیعه روایات بسیار زیادی وجود دارد که دلالت دارند امام حسن عسکری (ع) دارای فرزند بوده اند و تعداد این روایات به قدری است که به حد تواتر رسیده است. برای مطالعه و آگاهی کامل از این روایات می توانید به کتب روایی نظیر کافی (کتاب الحجه ، باب الاشاره و النص الی صاحب الدار(ع) و باب فی تسمیه من رءاه و هم چنین ابواب التاریخ ، باب مولد الصاحب (ع) ) و بحارالانوار (کتاب الغیبه) مراجعه فرمائید.

برای نمونه به یکی از روایات کافی که از نظر سند کاملا معتبر است و محتوای آن نیز بسیار واضح و روشن است، اشاره می کنیم: محمد بن یحیی از احمد بن اسحاق و او از ابی هاشم جعفری نقل کرده است که گفت من به امام حسن عسکری (ع) عرض کردم: جلالت شما مانع سؤال من می شود پس اجازه بفرمایید از شما سؤال بپرسم. حضرت فرمود: بپرس. عرض کردم: آقای من آیا شما فرزندی دارید؟ فرمود: بلی … [۱].

در سند این حدیث ۳ نفر قرار گرفته اند. اکنون تک تک آنان را از نظر علم رجال مورد بررسی قرار می دهیم.

۱- محمد بن یحیى العطار.

او کسی است که نجاشی (از بزرگان علم رجال) و هم چنین علامه حلی در مورد او گفته اند: او شیخ اصحاب ما در زمان خودش بوده و مورد وثوق و اطمینان است.[۲]

۲- أحمد بن إسحاق بن عبد الله بن سعد الأشعری .

او دومین کسی است که در سند حدیث قرار دارد و کشی (از بزرگان علم رجال ) و شیخ طوسی و علامه حلی او را از نظر وثاقت تایید کرده اند[۳] و شیخ طوسی در مورد او گفته است: جایگاه بزرگی دارد و از اصحاب خاص امام حسن عسکری (ع) است‏ و حضرت صاحب الزمان (ع) را دیده و او شیخ قمیین است.[۴]

۳- داود بن القاسم الجعفری.

‏مرحوم نجاشی ، شیخ طوسی و علامه حلی علاوه بر توثیق در مورد او گفته اند نزد ائمه (ع) جلیل القدر بوده و از جایگاه والایی برخوردار است.[۵]

همان طور که ملاحظه فرمودید افرادی که در سند حدیث قرار دارند از نظر علم رجال کاملا موثق هستند و حدیث را بدون واسطه هر یک از دیگری اخذ کرده اند. اصطلاحاً به جنین حدیثی مسند و صحیح گفته می شود که هیچ خدشه ای به سند حدیث نمی توان وارد کرد و چون مفهوم آن هم واضح است فقها و بزرگان این چنین حدیثی را معتبر دانسته و در مواردی که دلالت بر حکمی داشته باشد  بر طبق محتوای آن فتوا می دهند.

علاوه بر روایت مذکور مرحوم کلینی (ره) (که او هم عصر با نواب اربعه در غیبت صغری است و علمای شیعه نه تنها در وثاقت او بلکه بر جلالت قدر و عظمت شان او هیچ شک و اختلافی ندارند) در مورد ولادت حضرت صاحب الامر (عج) در ابتدای باب مولد الصاحب (ع) کتاب شریف کافی فرموده است: حضرت ولی عصر (عج) در نیمه شعبان سال ۲۵۵ دیده به جهان گشود.[۶]

اگر هیچ روایتی دال بر تولد امام زمان (ع) نداشتیم همین گواهی مرحوم کلینی برای ما حجت بود؛ چون او در زمان حضرت می زیسته و گواهی چه کسی معتبرتر از او برای ما می تواند باشد؟

علاوه بر کتب روایی شیعی برخی کتب تاریخی مشهور که نویسندگان اغلب آنها از اهل سنت هستند نیز این مطلب را نقل کرده اند. به عنوان مثال به چند نمونه اشاره می کنیم :

۱- ذهبی در تاریخ خود چنین نوشته است: و اما فرزندش (فرزند امام حسن عسکری) محمد بن الحسن کسی است که رافضی ها (شیعیان) او را قائم خلف حجت می خوانند ، در سال ۲۵۸ یا طبق قولی دیگر در سال ۲۵۶ متولد شد و دو سال بعد از پدرش زندگی کرد سپس ناپدید شد… .[۷]

البته او این روایت را بدون این که در سندش مناقشه ای داشته باشد قبول نکرده و مورد تمسخر قرار داده است اما این موضع گیری از شخصی همانند او که غرق در تعصب است بعید به نظر نمی رسد.

۲- ابن اثیر در الکامل خود در توصیف امام حسن عسکری نوشته است: او پدر محمد است که (شیعیان) معتقد هستند در سرداب سامرا غیبت کرد و منتظر ظهور او هستند.[۸]

اما پاسخ قسمت دوم سؤال شما را از روایت احمد بن ابراهیم نقل  می کنیم . در این روایت آمده است: در سال ۲۶۲ (۲ سال بعد از شهادت امام حسن عسکری(ع) ) وارد بر حکیمه خاتون (دختر امام جواد و خواهر امام هادی (ع)) شدم …عرض کردم شیعیان به سوی چه کسی استغاثه کنند؟ فرمود: به سوی جده یعنی مادر امام حسن عسکری (ع)، گفتم : به کسی که به زنی وصیت کرده است اقتدا کنم؟ فرمود: بلی همانند حسین بن علی (ع). حسین بن علی (ع) در ظاهر به خواهرش زینب دختر علی (ع) وصیت کرد و آن علمی که از علی بن حسین (ع) صادر می شد به جهت مخفی ماندن علی بن حسین (ع) به زینب (س) نسبت داده می شد.[۹]

چند نکته از این روایت در جواب سؤال مورد بحث قابل توجه است:

۱- امام حسن عسکری (ع) شیعیان را به مادرشان ارجاع دادند.

۲- دلیل مخفی ماندن امر امام زمان (عج) مسائل امنیتی و حفاظتی برای حفظ خانواده امام از اذیت و آزار عباسیان یا جان امام زمان (ع) بوده است.

۳- وصیت اموال امام (ع) به مادرشان در این روایت مطرح نیست بلکه گفته شده که امام (ع)به صورت کلی مادر خود را وصی خود قرار دادند.

منبع:اسلام کوئست

[۱] کلینی، کافی (کتاب الحجه ، باب الاشاره و النص الی صاحب الدار(ع) ، حدیث ۲، ج ۱، ص ۳۲۸، چاپ چهارم، ناشر دار الکتب الإسلامیه، تهران، سال ۱۴۰۷ ق. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی مُحَمَّدٍ (ع) جَلَالَتُکَ تَمْنَعُنِی مِنْ مَسْأَلَتِکَ فَتَأْذَنُ لِی أَنْ أَسْأَلَکَ فَقَالَ سَلْ قُلْتُ یَا سَیِّدِی هَلْ لَکَ وَلَدٌ فَقَالَ نَعَمْ … .

[۲] رجال نجاشی، ص ۳۵۳؛ خلاصه حلی، ص ۱۵۷.

[۳] رجال کشی، ص ۵۵۸؛ رجال طوسی ، ص ۳۹۷.

[۴] فهرست طوسی، ص ۶۳.

[۵] رجال نجاشی،ص ۱۵۶؛ فهرست طوسی، ص ۱۸۲؛ رجال طوسی ص ۳۷۵؛ خلاصه حلی ص ۶۸.

[۶] کافی ، ج ۱، ص ۵۱۴.

[۷] الذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام ، ج ۱۹ ، ص ۱۱۳ ، چاپ دوم، ناشر، دار الکتب العربی، بیروت، سال ۱۴۱۳ق.  

[۸]عز الدین علی ابن اثیر، کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران (ترجمه الکامل)، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، ج ۱۸،ص ۱۲۹، ناشر، موسسه مطبوعاتی علمی، تهران، سال ۱۳۷۱ش.

[۹] علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۱۹ و ج ۵۱، ص ۳۶۳، مؤسسه الوفاء بیروت، لبنان، ۱۴۰۴ ق؛ شیخ صدوق، کمال الدین ، ج ۲ ،ص ۵۰۱ و ۵۰۷؛ شیخ طوسی، الغیبه ، ص ۲۲۹.