جلسه درس اخلاق آیت الله صدیقی روز شنبه از ساعت ۰۸:۰۰ تا ۰۹:۰۰ در حوزه علمیه امام خمینی (ره) برگزار شد که مشروح آن تقدیم می گردد.
أَعُوذُ بِاللَّه مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ
بسم الله الرحمن الرحیم
«رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَهً مِّن لِّسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی»[۱].
«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العَالَمینَ وَ الصّلَاهُ عَلَی خَاتَمِ الْمُرْسَلِینَ طَبِیبِنا حَبیِبنَا شَفِیعِ ذُنوبِنَا أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْمَعْصُومِینَ سِیَّمَا الْحُجَّهُ بَقِیَّهِ اللهِ فِی الْعَالَمِینَ عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ وَ رَزَقَنَا الله نُصرَتهُ و صُحبَتَهُ وَ دُعائَه وَ خِیرَه اللَّعْنُ عَلَی أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِینَ».
مقدّمه
«اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»[۲]
به تک تک شما بزرگواران، کرام، امیدهای آینده و اساتید عزیزمان خیر مقدم عرض می‌کنم و واقعاً چشمِ من روشن، هر کدام از شما نه یک دسته گل هستید، بلکه برای ما یک پناهگاهِ بهشتی هستید، «مَن اِتَّخَذَ اَخًا فِی الله فَقَد اِتَّخَذَ بیتًا فِی الجَنَّه»، بیوت بهشتی هم که «سَابِقُوا إِلَىٰ مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»[۳]… این بزرگیِ انسان است! تصوّر نکنیم که بهشت مانندِ اینجاست که ما در این گوشه‌ی مسجد به این بزرگی هستیم، آن کسی که صاحبِ آن بیتِ جنّت است خیلی وسیع‌تر از آن است، ظرفیتِ بشر به وسعتِ أسماء حُسنای الهی در آنجا خود را نشان می‌دهد، انسان خیلی بزرگ است، خیلی بزرگ است، خدای بزرگ انسان را بزرگ آفریده است!
وسعتِ انسان
«وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا»[۴]…عالم انسانی وسیع‌تر از عوالِمِ ملائکه است، عالَمِ انسانی، انسانِ کامل … شدّتِ وجودِ او، شدّتِ نورِ او، عظمتِ او، وسعتِ او، بُردِ او قابلِ مقایسه‌ی با حتّی ملائکه هم نیست، وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»…
این است که ما به تک تک شما این طمع را داریم، این امید را داریم، وجود مقدّس مولا حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در خطبه‌ی شقشقیه دارند که «یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ وَ لَا یَرْقَى إِلَیَّ الطَّیْرُ»[۵]… هیچ بلندپروازِ بلندآوازه‌ای نمی‌تواند قلّه‌ی وجود حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را درک کند، چه می‌شود انسان عاشقِ همچنین کسی بشود و جذبه‌ی ما ما را فانیِ در ایشان کند، آن وقت دیگر انسان آن می‌شود، می‌شود در حدّ خودمان علی بشویم، ما نباشیم علی می‌شویم، ولی تا هستیم کوچک هستیم.
همه‌ی موجودات محدود هستند، فقر هستند، فقیر هستند، ولی وقتی خودشان نبودند آن هستند، بین ما و او خودمان فاصله هستیم، اگر خودمان را برداریم عظمت است، قدرت است، جلال است، جمال است، کرامت است، تجلّیِ حق تعالی است دیگر! ولی تا زمانی که خودمان هستیم جلوه نیست، ظلمتِ محض است، باید سعی کنیم از خودمان عبور کنیم، «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»[۶]…
که مرحوم فیض اعلی الله مقامه الشّریف می‌گویند که در این «مِمَّا» «مِ» زائد است، «حَتَّى تُنفِقُوا ما تُحِبُّونَ»، حال اگر زائد هم نباشد، یعنی «مِمَّا تُحِبُّونَ» باشد، انسان محبوب‌تر از خود ندارد، باید خود را انفاق کند، اگر خودمان را انفاق کردیم می‌رسیم، وگرنه «لَن»، خیلی گویاست، «لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» «حَتَّى تُنفِقُوا ما تُحِبُّونَ»، این «ما تُحِبُّونَ»، انسان همه‌ی متعلّقاتِ خود را بخاطرِ خود دوست دارد، امّ الفساد اینجاست که انسان همه چیز را در ارتباط با خود دوست دارد، اگر خود شکسته بشود دیگر «یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ»… حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام انسان را می‌بَرَد، دیگر ما نیستیم و او ما را می‌برد.
در این جلسه‌ی نورانی این دو سه نکته را خدمتِ شما بزرگواران عرض کردیم.
ماه شعبان و مناجات شعبانیّه
فردا ماه شعبان است، نمی‌دانم در این مزرعه‌ی رجبیّه چه بذری پاشیده‌اید، چه نهالی کشت کرده‌اید، چند قدم جلو رفته‌اید، یا مثلِ من درجا زده‌اید؟ نمی‌دانم! دیگر ماه رجب قابل تدارک نیست، ماه رجب رفت، حال ماه شعبان مکمّلِ ماه رجب هست و ماهِ مناجاتِ شعبانیّه است، ماهی است که سفره‌ی مناجات شعبانیّه را حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در ماه شعبان پهن کرده‌اند، و امام رضوان الله تعالی علیه در ارتباط با مناجات شعبانیّه می‌فرمودند که این مناجاتی است که همه‌ی ائمه علیهم السلام آن را می‌خواندند، این خیلی مهم است!
صحیفه‌ی سجّادیّه برای امام سجّاد علیه السلام است، ولی مناجات شعبانیّه از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام جوشیده است، ولی همه‌ی امامان معصوم ما از این سفره بهره می‌گرفتند، مناجات شعبانیّه. ماه شعبان ماهِ انقطاع است، «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ»[۷]، کمال انقطاع یعنی چه؟ «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الِانْقِطَاعِ إِلَیْکَ»، این توحید محض است دیگر، «هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ»[۸]، انسان برسد، انسان حرفِ خود را می‌زند، گاهی ذهنِ خود را هم می‌فهمد ولی اعتقاد ندارد، باور ندارد، به آن نرسیده است که غیر از خدای متعال کسی نیست، غیر از خدای متعال کاره‌ای نیست، در عالَم یک قدرت است، در عالَم یک وجود است، وقتی که این آفتاب می‌تابد از پنجره‌های خانه‌ی مختلف نور می‌رود، هر کسی می‌گوید نورِ خانه‌ی من! اما فقط یک نور است که از پنجره‌های مختلف می‌تابد، در عالَم یک وجود هست و آن وجود حق تعالی است و ما وجود نداریم، لذا منهای اراده‌ی او هیچ خاصیّتی نداریم، هر چه هست اوست.
انسان این را بفهمد که وجود برای خدای متعال است، عزّت برای خدای متعال است، روزی از خدای متعال است، موت و حیات… «لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعًا وَلَا ضَرًّا»[۹] حتّی اگر بخواهم به خودم ضرر بزنم نمی‌توانم، من کاره‌ای نیستم که بتوانم به کسی ضرری وارد کنم یا نفعی برسانم، جز او نفس کشی وجود ندارد، «لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ»[۱۰]، قهّاریّتِ خدای متعال در روز محشر بروز می‌کند، جلال خدای متعال بروز می‌کند و همه را نابود می‌کند، نفس کشی نیست، کسی نمی‌تواند عرض اندام کند یا اعلان وجود و موجودیّت کند، الآن هم همینطور است، ما محجوب هستیم منتها حجاب در آنجا کنار می‌رود.
ماه شعبان ماهِ توحید است، ماهِ انقطاع است، ماهِ گسستن از اغیار و پیوستن به یار است.
ان شاء الله این مناجات شعبانیه در این ماه را مغتنم بداریم، در عباراتِ این دعا تدبّر کنیم، از همان ابتدا «وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُکَ»[۱۱]، انسان دور است که ندا می‌کند دیگر، من دور هستم اما تو که نزدیک هستی، بشنو، به ما هم نگاه کن، ما هم هستیم…
دیده‌اید وقتی انسان با کسی بد است آن طرف هر چه داد می‌زند انسان به او اعتناء نمی‌کند؟ اصلاً انگار انسان نیست، اما وقتی پای فرزندِ او به سنگ می‌خورد فوری با همه‌ی وجود…
خدایا! تو که از پدر به من نزدیک‌تر هستی!
تازگی‌ها من وقتی بدی‌های خود را به یاد می‌آورم، آن چیزی را که در جهنّم… ان شاء الله ما به جهنّم نمی‌رویم، ما محبّتِ حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را داریم، دعای کمیل دارد که «لَئِنْ تَرَکْتَنِی نَاطِقاً، لَأَضِجَّنَّ إِلَیْکَ بَیْنَ أَهْلِهَا ضَجِیجَ الْآمِلِینَ ، وَ لَأَصْرُخَنَّ إِلَیْکَ صُرَاخَ الْمُسْتَصْرِخِینَ، وَ لَأَبْکِیَنَّ عَلَیْکَ بُکَاءَ الْفَاقِدِینَ، وَ لَأُنَادِیَنَّکَ أَیْنَ کُنْتَ یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ»[۱۲]… آنجا نداست، انسان دیگر بُعدِ خود را می‌فهمد و متوجّه می‌شود که دیگر هیچ راهی به خدای متعال ندارد، همه‌ی راه‌ها را خراب کرده است، آنجا چه می‌گوید؟ «أَیْنَ کُنْتَ یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ»…
من گاهی اینطور… تازگی‌ها روی من نسبت به خدای متعال زیاد شده است، می‌گویم: خدایا! تو بودی و من بد بودم؟ تو بودی و شیطان مرا خورد؟ نفسِ أمّاره… خدایا! کجا بودی؟… «أَیْنَ کُنْتَ یَا وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ، یَا غَایَهَ آمَالِ الْعَارِفِینَ»…
با خدای متعال رفیق بشوید، در این ماه شعبان با خدای متعال مأنوس بشویم، ان شاء الله قبل از این جلسه قرار گذاشتیم که زندگیِ خود را بر محورِ رضای خدای متعال قرار بدهیم، سلامِ ما، احوال پُرسیِ ما، رفت و آمدِ ما، کلاسِ ما، درسِ ما… یک لحظه تأمّل کنیم و ببینیم که آیا خدای متعال راضی است؟
خدایا! آیا اجازه می‌دهی من این کار را کنم؟… بنده باشیم، در گام به گامِ زندگیِ خود از مالکِ خود اذن بگیریم و رضای او را تحصیل کنیم و هر کجا دیدیم که رضای خدای متعال نیست ولو اینکه به نفعِ ما باشد انجام ندهیم، هر کجا دیدیم رضای خدای متعال نیست انجام ندهیم.
الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم
[۱] سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸
[۲] سوره مبارکه حدید، آیه ۱۷
[۳] سوره مبارکه حدید، آیه ۲۱ (سَابِقُوا إِلَىٰ مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ۚ ذَٰلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ)
[۴] سوره مبارکه بقره، آیه ۳۱ (وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِکَهِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاءِ هَٰؤُلَاءِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ)
[۵] خطبه‌ی شقشقیه
[۶] سوره مبارکه آل عمران، آیه ۹۲ (لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِن شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ)
[۷] دعای شعبانیه
[۸] سوره مبارکه حدید، آیه ۳ (هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ ۖ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ)
[۹] سوره مبارکه اعراف، آیه ۱۸۸ (قُلْ لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۚ وَلَوْ کُنْتُ أَعْلَمُ الْغَیْبَ لَاسْتَکْثَرْتُ مِنَ الْخَیْرِ وَمَا مَسَّنِیَ السُّوءُ ۚ إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ وَبَشِیرٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ)
[۱۰] سوره مبارکه غافر، آیه ۱۶ (یَوْمَ هُمْ بَارِزُونَ ۖ لَا یَخْفَىٰ عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَیْءٌ ۚ لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ ۖ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ)
[۱۱] مناجات شعبانیه
[۱۲] دعای کمیل
پاسخ دهید