یک. آزادى فردى: در چشم انداز اسلامى، این مقوله به نیکوترین وجهى مورد توجه قرار گرفته است. از نظر اسلام آزادى انسان، امرى «فطرى و ذاتى» است که خداوند در نهاد او به ودیعت نهاده است؛ نه امرى «جعلى و قراردادى». از همین رو کسى حق ندارد آزادى دیگران را بى جهت سلب کند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرموده است: «اَیُّهَا النّاس اِنَّ آدَمَ لَمْ یَلِدْ عَبْدا وَ لا اَمَهً وَ اِنَّ النّاسَ کُلُّهُمْ اَحْرارٌ»؛^۱ «اى مردم! همانا آدم نه برده خلق شد و نه کنیز و همانا آدمیان همه آزادند».

نیز از آن حضرت روایت شده است: «لا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّه  حُرّاً»؛^۲ «بنده دیگرى مباش، که خداوند تورا آزاد آفریده است». در عین حال آزادى در هر مکتب، اندیشه و نظامى، محدودیت هایى دارد. گستره آزادى و محدودیت هاى آن، بر اساس مبانى معرفت شناختى، هستى شناختى و انسان شناختى تفاوت پیدا مى کند. از این رو نمى توان آزادى فردى در اسلام و حکومت دینى را با اندیشه و نظام هاى لیبرالى یکسان انگاشت.^۳

دو. آزادى هاى اساسى: قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز، آزادى هاى اساسى؛ مانند: آزادى فردى، آزادى فکر و عقیده، آزادى سیاسى، آزادى انتخاب شغل، آزادى انتخاب محل اقامت و دیگر اقسام آزادى را به رسمیت شناخته است. در بند هفتم از اصل سوم مقرر مى دارد: «دولت جمهورى اسلامى ایران موظف است براى نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را براى تأمین آزادى هاى سیاسى و اجتماعى در حد قانون به کار برد».^۴

اینکه حاکمان دینى، تا چه اندازه به آزادى هاى فردى احترام مى گذارند، مطلبى است که در تجارب تاریخى مى توان آن را ارزیابى کرد. کامل ترین و بارزترین نمونه هاى حکومت اسلامى، دوران زمامدارى پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)  و حضرت امام على (علیه السلام) است.

شیوه حکمرانى این دو پیشواى بزرگ، به زیباترین شکلى «رعایت آزادى افراد» را به نمایش مى گذارد. این تجربه تاریخى، در عصرى رخ مى نماید که در محیط قدرت هاى سیاسى بزرگ جهان، اثرى از آزادى یافت نمى شود. در جمهورى اسلامى نیز آزادى افراد، در چارچوب قوانین اسلام و هنجارهاى دینى، مورد تأکید و خواست نظام و رهبران آن بوده است.

پرسش و پاسخ های دانشجویی پیرامون حکومت دینی/ مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف