لکن این اموری را که گاهی گفته‌ایم و در این جلسه هم به این مناسبت تکرار می‌کنم، خدای متعال چند چیز را موجبِ تأخیرِ أجل و طولِ عمر قرار داده است. در رأسِ آن «تقوا» کلیدِ باز شدنِ همه‌ی درهای بسته هم هست، قرآن کریم فرموده است: «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا»[۱]، در جامعه هم فرموده است «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا»[۲]، وقتی فرد تقوای شخصی دارد خدای متعال گره‌ی او را باز می‌کند، اگر این گره «ویروس» باشد باز می‌شود، اگر «مشکل اقتصادی» باشد باز می‌شود، اگر انسان دشمن داشته باشد خدای متعال آن دشمن را دفع می‌کند، «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا * وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ»[۳].

این برنامه‌ریزی‌های ظاهری حقایق را نشان نمی‌دهد، چه کسی فکر می‌کرد چنین برنامه‌ای بیاید و تمامِ طرح‌های اقتصادیِ غول‌های اقتصادی را به مخاطره بیندازد و کشورهای مدّعی را زمین‌گیر کند؟ آن‌ها همه‌ی مقدّماتِ علمیِ خودشان را بر اساسِ تجاربِ خودشان برای چاپیدن و غارت کردن و افزایش ثروت فراهم کرده بودند ولی خدای متعال با یک طوفان همه را بهم ریخت، خدای متعال قول داده است و قولِ او هم حق است، خدای متعال می‌فرماید: اول اگر هر کسی تقوا داشته باشد خدای متعال برای او خروجگاه قرار می‌دهد، یعنی نه مرض برای او بن‌بست است، نه گرانی برای او بن‌بست است، نه داشتنِ دشمنانِ شرور برای او بن‌بست است، خودِ خدای متعال درِ بسته را در تمامِ عرصه‌ها باز می‌کند. خدای متعال مسئله‌ی «رزق» را به دنبالِ گره‌گشایی و باز کردنِ درهای بسته و هموار کردنِ راه به خودش قسمت داده است، روزی به دستِ من است، خدای متعال انسانِ باتقوا و خداترس را از جایی که اصلاً روی آن حساب باز نکرده بوده است رزق می‌دهد، «مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ».

بعد هم همه‌ی ما را به «توکّل» دعوت می‌کند؛ کسی که وکیلِ کارآمدی دارد مسلّماً نگران نیست، کدام وکیل بالاتر است خدای متعال است؟ او «نعم الوکیل» است، «مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»، بعد هم خدای متعال دلیلِ آن را می‌فرماید، «إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ»، وقتی اوضاع پیچیده می‌شود شما کم می‌آورید، ولی خدای متعال کم نمی‌آورد، او در تمامِ کارها بلوغ دارد و مسلّط است، کمبود و کاهش در نفوذِ اراده‌ی خدای متعال وجود ندارد، «وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ»، بعد هم ما را به نظم دعوت می‌کند، «قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدْراً»، خدای متعال برای خلقت محاسبه‌ی ریاضی بکار برده است، عالَم عالَمِ حساب است، هر چیزی هم یک اندازه‌ای دارد، گناه هم یک اندازه‌ای دارد، ناشکری هم یک اندازه‌ای دارد، بددلی هم یک اندازه‌ای دارد، حرام‌خوری هم یک اندازه‌ای دارد، بس کنیم… «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ»[۴]، آیا وقتِ آن نشده است که دل‌های شما نرم بشود؟ تا چه زمانی بی‌رحمی؟ تا چه زمانی قطعِ رحم؟ تا چه زمانی تنه زدن؟ تا چه زمانی اخم کردن؟ «أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ».  خدای متعال انتظار دارد و گله می‌کند و می‌فرماید که بس کنید، قهرِ با خدا بس است، غفلت از خدای متعال بس است، بی‌توجّهی به حلال و حرامِ خدای متعال بس است، آیا وقتِ آن نشده است که بیایید و آشتی کنید و وضع و خطِ خودتان را تغییر بدهید و از خطِ شیطان و هوا و هوس به خطِ شرع و تقوا و خداترسی بیایید؟

در امنیت و برکتِ اجتماعی هم آیاتی هست که یکی از این آیات «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ»[۵]… اگر جامعه ایمان و تقوا را جدّی می‌گرفت ما برکتِ آسمان… که این «آسمان» عمومیّت دارد، خدای متعال از «آسمان» هم توفیقِ تلاوتِ قرآن کریم می‌دهد که از هدیه‌های آسمانی است، توفیقِ دعا می‌دهد، توفیقِ نیایش و خلوت می‌دهد، توفیقِ استغفار در سحر می‌دهد، توفیقِ نماز شب می‌دهد، توفیقِ نماز اول وقت می‌دهد، توفیقِ ارتباط با بندگان صالحِ خدای متعال را برای او پیش می‌آورد، همه‌ی این‌ها رزق است، «لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ»، آنچه که از خزائنِ غیبِ الهی باید به ما برسد که همه چیز از آنجا حواله می‌شود و کارِ ما در اینجا رو به راه می‌شود، خدای متعال برکاتِ آسمان را باز می‌کند، و در بُعدِ مادّی هم خدای متعال باران را به موقع نزول می‌کند، نسیم‌های رحمتِ الهی می‌وزد و هوا را تلطیف می‌کند، زمین را هم برای شما پُر برکت می‌کند، گنج‌ها را پیدا می‌کنید، معادنِ مفید را کشف می‌کنید، گندم و حبوبات برای شما به موقع می‌روید، بدونِ سَم و بدونِ امورِ مضر غذاهای سالم بدست خواهید آورد.

اساسِ کار این است که انسان پروا نداشته باشد، بی‌ملاحظه زندگی نکند، بی‌ملاحظه حرف نزند، می‌ملاحظه نگاه نکند، بی‌ملاحظه درآمد نیاورد، بی‌ملاحظه خرج نکند، تقوا «مراقبت» است، تقوا «کنترل» است، تقوا «ترمزِ زندگی» است که در سرازیری‌ها رها نکنید که به قعر بیفتید و خودتان را هلاک کنید، این ترمزِ تقوا را بکشید تا سقوط نکنید، با «تقوا» حرکت کنید، حواسِ شما باشد که در حالِ چه کاری هستید و چه نتیجه‌ای از این موضوع عایدِ شما می‌شود.

نکته‌ی دیگری که برای نجات از بُن‌بست‌ها که امروز مسئله‌ی این ویروس بُن‌بستِ جامعه‌ی جهانی است، پروردگار متعال «استغفار» را… بعد از استغفار فرمود: «وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى»[۶]، اگر استغفارِ انسان استغفارِ واقعی باشد، انسان با صداقت از گناهِ خود دست بکشد، از بدی‌های خود هجرت کند، از بی‌رحمی و قساوت اعراض کند، و نسبت به گذشته‌ها از خدای متعال عذرخواهی کند، خدای متعال گناهِ او را می‌بخشد، «یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ»[۷]، «وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى»[۸]، این أجل‌ها أجلِ معلّق است، أجلِ با ویروسِ منحوسِ کرونا أجلِ طبیعی نیست، بلکه این أجل أجلِ معلّق است. اگر شما استغفار کنید خدای متعال هم گذشته‌ی شما را می‌بخشد و هم فرصتِ بیشتری به شما می‌دهد، شما را أجلی که خدای متعال آن أجل را نشان‌دار کرده است، این أجل علامتگذاری نشده بود بلکه ناگهانی یقه‌ی شما را گرفت، تابلوی زندگی این را نشان نمی‌داد، أجلِ مسمّی آن است که خودِ خدای متعال آن را علامتگذاری کرده است، مدّتی را برای شما پیش‌بینی کرده بود، این فرصت را به شما داده بود، ولی گناهان باعث شد که این تابلو را عوض کند و بن‌بست را برای شما نزدیک‌تر کند.

اگر استغفار کردیم، استغفارِ ما یک خاصیّت نسبت به گذشته دارد و آن این است که خدای متعال تمامِ آلودگی‌های ما را پاک می‌کند، یک خاصیّت نسبت به آینده دارد و آن این است که عمرِ ما را طولانی می‌کند، عمرِ ما با استغفار حالتِ واقعیِ خود را، یعنی آن مقدار که سهمِ ماست و خدای متعال مقدّر کرده است… کم نمی‌گذارد، تمامِ سهمِ ما را به ما عنایت می‌کند. دیگر اینکه در روایاتِ ما صله‌ی رحم را موجبِ طولانی شدنِ عمر و قطعِ رحم (خصوصاً عاق والدین) موجبِ کوتاه شدنِ عمر خواهد شد. و نکته‌ی دیگری که بلا و أجل معلّق را به أجل مسمّی تبدیل می‌کند «دعا» است، و بعد هم «صدقه»، دعا و صدقه هم جزوِ کلیدهایی است که درِ رحمت را به روی ما باز می‌کند و بلا و بیماری و أجل معلّق و بی‌برکتی و جنگ و تصادفات را از سرِ انسان رفع می‌کند.

[۱] سوره مبارکه طلاق، آیه ۲ (فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَأَشْهِدُوا ذَوَیْ عَدْلٍ مِنْکُمْ وَأَقِیمُوا الشَّهَادَهَ لِلَّهِ ۚ ذَٰلِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۚ وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا)

[۲] سوره مبارکه اعراف، آیه ۹۶ (وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ)

[۳] سوره مبارکه طلاق، آیه ۳ (وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ ۚ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ ۚ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا)

[۴] سوره مبارکه حدید، آیه ۱۶ (أَلَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ ۖ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ)

[۵] سوره مبارکه اعراف، آیه ۹۶ (وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ)

[۶] سوره مبارکه نوح، آیه ۴ (یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاءَ لَا یُؤَخَّرُ ۖ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ)

[۷] سوره مبارکه آل عمران، آیه ۳۱ (قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ)

[۸] سوره مبارکه نوح، آیه ۴ (یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ۚ إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاءَ لَا یُؤَخَّرُ ۖ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ)