«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُولَئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ»[۱] از کجا بدانیم ما مؤمنِ حقیقی هستیم یا نه؟ از کجا بفهمیم که ایمانِ ما نزدِ خدای متعال مقبول است یا نه؟ از کجا می‌دانیم دوستانِ ما در جامعه حقّاً مؤمن هستند یا مجازاً ظاهرِ آن‌ها ایمان دارد؟ یکی از آیاتی که شاخص‌های ایمان را برای ما بی‌پرده بیان کرده است این آیه‌ی سوره‌ی مبارکه‌ی حجرات است که با کلمه‌ی «انّما» بیان فرموده است. فرمود: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ» تنها! مؤمنون کسانی هستند که ایمانِ واقعی دارند، یعنی خدای متعال را باور کرده‌اند، نه اینکه لقلقه‌ی زبان باشد، هم آگاهی دارند، هم پذیرشِ فکری دارند، هم پذیرشِ قلبی دارند و هم گرایش لازم را دارند، ایمان هم علم است، هم آگاهی است، هم باور و یقین است و هم گرایش و عشق است، آنجایی که فکر و احساس همراه است، یقین و تبعیّت همراه است، آنجا جایگاهِ ایمان است، علمِ تنها برای انسان ایمان نیست، شیطان به خدای متعال علم دارد، به قیامت هم علم دارد، این‌ها را به زبان آورده است! خودِ شیطان می‌گوید: «رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی»[۲]، شیطان خیلی بی‌ادب است! و امامِ انسان‌های بی‌ادب شیطان است. ادب در لطافتِ زندگی خیلی نقش دارد، ادب در حُسنِ ارتباط با جامعه خیلی نقش دارد، ادب در رعایت حُرمَت‌ها خیلی نقش دارد، ادب در احترام گذاشتن به دیگران خیلی نقش دارد، ادب در تحمّلِ جفای دیگران خیلی نقش دارد، ادب در مقابله به مثل نکردن با هنجارشکنی‌ها خیلی نقش دارد، این‌ها ادبِ یک مؤمن است.

شیطان بی‌ادب بود، آدم از بهشت بیرون شد ولی هیچ بی‌حُرمتی نکرد، آدم اشکال را در خود جستجو کرد و یافت و در پیشگاه خدای متعال عذرخواهی کرد و درخواستِ عفو و گذشت کرد، گفت: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا»[۳] خدایا! ما به خودمان ظلم کردیم؛ اعتراضی به خدای متعال ندارد، گله‌ای از خدای متعال ندارد، تازه توقّعی هم که طلب کند حال که من اینطور هستم تو باید این کار را انجام بدهی هم ندارد، گفت: «رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا»… این بدبختی که ما الآن به آن گرفتار شده‌ایم خودمان انجام داده‌ایم، کما اینکه اگر کسی تحلیل کند که چرا اقتصاد در جامعه‌ی ما به اینجا رسیده است، چرا جوانان بیکار شده‌اند، چرا نرخ‌ها اینطور تساعدی بالا رفته است، این‌ها به خودمان برمی‌گردد، ما خودمان انجام داده‌ایم، اگر هر کسی خود را در مسئله مسئول بداند و برگردد ببیند کجا کم گذاشته است و یقه‌ی یکدیگر را نگیرند و با یکدیگر دعوا نکنند و نسبت به یکدیگر پرخاش نکنند و دشمن شاد نکنند خدای متعال به همه رحم می‌کند.

[۱] سوره مبارکه حجرات، آیه ۱۵

[۲] سوره مبارکه حجر، آیه ۳۹ (قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیْتَنِی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَلَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ)

[۳] سوره مبارکه اعراف، آیه ۲۳ (قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ)