در روایتى از امام باقر (علیه السلام)  نقل شده که به جابر بن یزید فرمود: گویا گمان مى کنى خداوند فقط این عالم را آفرید و بس و گمان مى برى که خداوند بشرى غیر از شما نیافریده است؟ آرى به خدا قسم خداوند هزار هزار عالم و هزار هزار آدم آفرید و تو در آخر این عالم ها و آدم ها هستى.[۱]

برخى از اندیشمندان اسلامى بر اساس این روایات معتقدند: «آدم (علیه السلام) » نخستین انسانى نبوده که گام بر روى کره خاکى نهاده است؛ بلکه قبل از او انسان نماها یا انسان هاى دیگرى بوده اند که به دلایل نامعلومى، نسلشان منقرض گشته است.[۲]

اما در خصوص خلقت آدم، دیدگاه هاى گوناگونى مطرح شده است؛ از جمله:

۱ – پیش از حضرت آدم، هیچ موجودى از آدم یا شبیه آدم وجود نداشته و حضرت آدم به طور مستقل خلق شده است.

۲ – پیش از حضرت آدم، بشرى وجود داشته؛ ولى تکامل نایافته بود و به هر دلیل نسل او از میان رفته و منقرض شده است و حضرت آدم بدون ارتباط نسلى با پیشینیان، آفریده شده است.

۳ – پیش از حضرت آدم، آدم هایى وجود داشتند که تکامل نایافته بوده و از میان نرفتند؛ بلکه در بستر تکامل خود به مرحله انسانیت رسیده و حضرت آدم نخستین انسان و نخستین پیامبر از نسل همه آنان بوده و به طور مستقل خلق نشده است.[۳]

از ظاهر آیات قرآنى به دست مى آید که سرسلسله نسل موجود انسانى حضرت آدم (علیه السلام)  و همسرش حوا بوده است و افراد نسل آن دو بر اثر نطفه هایى که در رحم مادرانشان گشنیده مى شود، ایجاد مى شوند. اما اینکه خود آدم چگونه پیدا شده، از جمع آیات به این نتیجه مى رسیم که حضرت آدم (علیه السلام) بدون پدر و مادرى بشرى؛ بلکه از عناصر خاکى و روحى الهى ایجاد شده است.

بنابراین اگر شواهدى دالّ بر وجود موجوداتى شبیه انسان، در زمان هاى بسیار دور پیدا شده باشد، منافاتى با این ندارد که انسان هاى فعلى از نسل آدم و حوا باشند و آن دو از نسل انسان ها یا انسان نماهاى گذشته نباشند. در علم امروز هم اثبات نشده که انسانِ موجود، از نسل شبه انسان هاى نئاندرتال یا کرومانیون است.

پرسش و پاسخ ها «راز آفرینش» / مؤلف:حمیدرضا شاکرین

دفتر نشر معارف

پی نوشت ها

[۱] – خصال، ج ۲، ص ۴۵۰ و نیز بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۸۳ – ۸۲٫

[۲] – منشور جاوید، جعفر سبحانى، ج ۴، ص ۹۴؛ قاموس قرآن، سیدعلى اکبر قریشى، ج ۱، و ۲، صص ۵۰ – ۴۹٫

[۳] – نگا:

الف. بازخوانى قصه خلقت انسان، حسن یوسفى اشکورى؛

ب. آفرینش و انسان، علامه محمد تقى جعفرى؛

پ. معارف قرآن، ج ۳ – ۱، علامه محمد تقى مصباح یزدى؛

ت. مبانى انسان شناسى در قرآن، عبدالله نصرى؛

ث. قرآن، طبیعت و تکامل، مهدى بازرگان؛

ج. خلقت انسان، یدالله سحابى؛

ح. داروینیسم یا تکامل انواع، جعفر سبحانى؛

خ. تکامل در قرآن، على مشکینى؛

د. موضع علم و دین در خلقت انسان، احد فرامرز قراملکى