آیه‌ی یاد شده عبارت است از: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ‏»[۱].

ارتباط آیه‌ی فوق با ولایت و امامت امیر مؤمنان (علیه السّلام) قطعی و مسلّم است.

این مسأله با توجّه به دو نکته روشن می‌شود:

۱ – بررسی شأن نزول آیه،

۲ – بررسی و ارزیابی مفاد آیه.

یک : شأن نزول

بسیاری از آثار روایی، تفسیری و تاریخی از عالمان شیعه و سنّی از طرق متعدّد آورده‌اند که آیه‌ی فوق در شأن امام علی و در جریان غدیر خم نازل شده است. از جمله صحابیان پیامبر راویان زیادی چون: ابو سعید خدری، زید ارقم، جابر بن عبدالله انصاری، ابن عبّاس، براء بن عازب، حذیفه، ابوهریره، ابن مسعود و عامر بن لیلی بر این مطلب گواهی داده‌اند.

از عالمان پسین نیز کسانی چون حافظ ابو نعیم اصفهانی، ابو الحسن واحدی نیشابوری، ابن عساکر شافعی، فخر رازی، ابو اسحق حموینی، ابن صباغ مالکی، جلال الدّین سیوطی، قاضی شوکانی، شهاب الدّین آلوسی شافعی، شیخ سلیمان قندوزی حنفی، محمّد عبده مصری، حافظ ابن مردویه و جمع کثیری از دیگر عالمان به نقل و بررسی این مسأله در تفاسیر و دیگر آثار خود پرداخته‌اند.[۲]

بنابراین در ارتباط آیه‌ی شریفه با حادثه‌ی غدیر و اعلام ولایت و امامت حضرت علی (علیه السّلام) جای هیچ گونه تردید نیست.

دو:  مفاد آیه

فارغ از ادلّه‌ی مربوط به رابطه‌ی آیه‌ی شریفه با حادثه‌ی غدیر و آنچه در این حادثه رخ داده است؛ نیم نگاهی به مضمون آیه نکات زیر را نشان می‌دهد:

۲-۱ –  آنچه دستور ابلاغ آن داده شده مسأله‌ای بسیار اساسی و همسان رسالت پیامبر است و ترک آن مساوی با عدم انجام رسالت «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ». بنابراین مسأله مورد ابلاغ چیزی از مسایل جزئی و احکام فرعی نبوده است، بلکه چیزی است که:

اوّلاً : تا آن لحظه چنان که باید برای عموم روشن نشده است.

ثانیاً : قوام رسالت به آن متکّی است و بدون آن کیان رسالت بر باد است و این نیست مگر تعیین راهبردی که بتواند بقاء و استمرار خطّ رسالت را پس از پیامبر اکرم (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) تضمین کند.

۲-۲ – لحن آیه نشان می‌دهد مسأله‌ی مورد نظر به گونه‌ای بوده است که برخی در برابر آن سر سختی و موضع‌گیری شدیدی داشته‌اند تا آن‌جا که در پی توطئه‌ی خطرآفرینی برای پیامبر و آیین او بوده‌اند. از این رو خداوند به پیامبر اطمینان می‌دهد که او را مورد حمایت جدّی قرار خواهد داد و شرّ مخالفان و توطئه‌گران را از او دور خواهد داشت. «وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ»[۳] این فراز نیز نشان می‌دهد که مسأله‌ی مورد نظر هیچ ربطی به احکام فرعی مانند: نماز و روزه و حج و… نداشته است. به ویژه آن‌که این آیه از آخرین آیات نازل شده بر پیامبر است و در زمانی نازل شد که همه‌ی احکام و ارکان اسلامی تعیین و ابلاغ شده بود. از طرف دیگر واقعیات تاریخی و حوادث پسین به خوبی نشان می‌دهد که همه‌ی مخالفت‌ها و سرسختی‌ها بر سر یک مسأله بیش نبوده است، یعنی عدم پذیرش ولایت و امامت در خاندان پیامبر و به ویژه امیر مؤمنان.

۲-۳ – در آخرین فراز آیه آمده است: «إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ‏»[۴] این فراز نیز دلالت دارد که جبهه‌گیری در برابر مسأله‌ی مورد نظر متضمّن گونه‌ای از کفر و بی‌دینی است و به نوبه‌ی خود نشانگر آن است که مسأله مورد ابلاغ و پذیرش آن یکی از ارکان دین است و دین منهای آن تمایز قاطع و کاملی از بی‌ایمانی ندارد. در نتیجه هیچ مفسّری نتوانسته است غیر از مسأله‌ی امامت و رهبری عصمت‌مدار امام علی (علیه السّلام) تفسیری متناسب با تأکیدات مهمّ این آیه ارائه کند.

بنابراین نظر داشت مطالب فوق به اضافه‌ی بررسی جایگاه امامت در قرآن و حدیث، واقعه‌ی غدیر و نزول آیه‌ی اکمال و رخدادهای پس از آن راه را بر هر گونه تفسیر و تأویلی غیر از انطباق آیه‌ی شریفه با ولایت امیر مؤمنان مسدود خواهد کرد.

منبع: پرسشها و پاسخهای دانشجویی امام شناسی؛ دفتر نشر معارف – تدوین و تألیف: حمیدرضا شاکرین، محمدرضا کاشفی

[۱]. مائده (۵)، آیه ۶۷٫

[۲]. مکارم، پیام قرآن، ج ۹، (صلِّی الله علیه و آله و سلّم) ۱۸۲-۱۸۱٫

[۳]. مائده (۵)، آیه ۶۷٫

[۴]. مائده (۵)، آیه ۶۷٫